Het thema dit jaar van Open Monumentendag is ‘Leermonumenten’. Over onderwijs en schoolgebouwen van vroeger en nu. Vooral in en rond de Dorpsstraat zijn overal nog schoolgebouwen te vinden die herinneren aan het onderwijs dat tot de jaren zestig in het dorp werd gegeven.
Eeuwenlang was onderwijs een zaak van de kerk en vrijwel iedere parochie had een eigen school. In Zoetermeer stond er sinds 1585 een school schuin tegenover de Oude Kerk. Deze school werd in 1611 vernieuwd en van dat schoolgebouw resteert nu alleen nog een gevelsteen in de voorgevel van Dorpsstraat 70. In die tijd, eind zestiende eeuw gaf Bastiaen Willemszoon onderwijs aan de jeugd in het dorp.
De onderwijswet
Na de Franse revolutie werd onderwijs een overheidstaak. Ook werd de eerste Onderwijswet in 1806 ingevoerd. Deze wet zorgde er voor dat, in plaats van predikanten en kerkelijke instanties, schoolopzieners toezicht gingen houden op het onderwijs. Verder moest het onderwijs voortaan neutraal zijn, dat betekende dat het leren van psalmen en bijbellezen uit het programma van de scholen verdween. De kerken moesten daar voortaan zelf voor gaan zorgen.
In 1857 kwam er een nieuwe onderwijswet waarin werd geregeld dat alleen het openbare onderwijs werd gefinancierd door de rijksoverheid. Bovendien moesten de openbare scholen toegankelijk zijn voor kinderen van iedere godsdienstige gezindheid én moest het onderwijs neutraal zijn. Dit leidde er toe tot dat in Zoetermeer, in 1860, de ‘Vereeniging der Christelijke School’ werd opgericht. Deze vereniging richtte in een pand aan de Dorpsstraat 144 een lagere school op die zich richtte op het onderwijs dat ‘doortrokken is van en gegrond is op Jezus Christus’. In 1931 verhuisde deze school naar een nieuw schoolgebouw aan de Dorpsstraat 99, de Keerkring.
De Franciscanessen van Oudenbosch
Vanaf 1860 kregen de katholieke meisjes in Zoetermeer les achter het klooster aan de Dorpsstraat 33. De lessen werden gegeven door de Franciscanessen van Oudenbosch, een rooms-katholieke congregatie uit 1832. Een congregatie is een vereniging van mannelijke of vrouwelijke religieuzen, in dit geval zusters, die zich door geloften hebben verbonden aan een religieuze vereniging binnen de Katholieke Kerk. Onder leiding van moeder-overste Aldegondis Janssen (mère Maria Antoine) gingen de zusters onderwijs geven aan arme en minder vermogende meisjes. Daarnaast werd er ook lesgegeven aan, met de zusters meegekomen, weesmeisjes. In 1925 begonnen ze ook met het lesgeven in Suriname en in 1958 werden ze ook uitgezonden naar Kenia. In Zoetermeer hebben de zusters tot 1966 lesgegeven.
Vanaf 1891 kregen de katholieke jongens in Zoetermeer les in een katholieke jongensschool aan de Dorpsstraat 14.
De landbouw(huishoud) school
In de laatste jaren van de Tweede Wereldoorlog (1943-1945) werd er in Zoetermeer door de Zoetermeerse afdeling van de Hollandsche Maatschappij van Landbouw een lagere landbouwschool opgericht waarvoor na de oorlog, in 1955, aan de Meidoornlaan 2 een schoolgebouw verrees. Hier werd aan jongens technisch onderwijs gegeven. Dit gebouw is inmiddels gesloopt. Wel staat er nog een groot deel van de landbouwhuishoudschool De Dobbe, ook uit de jaren vijftig. De landbouwhuishoudschool komt voort uit de modernisering van de landbouw vanaf het eind van de negentiende eeuw. Via het geven van onderwijs aan vrouwen, die samen met de boer aan het hoofd van het bedrijf stond, hoopte men de kennis van de huisvrouw op het gebied van nieuwe methoden en begrippen te vergroten en daarmee te komen tot een gezondere levensstijl in haar omgeving. Er werd les gegeven in koken, voedingsleer, inmaak, slacht, behandeling van was en woning en kledinghygiëne.
Theda Mansholt was een van de drijvende krachten achter het landbouwhuishoudonderwijs. Haar uitgangspunt was dat als huisvrouwen het huishouden efficiënter voeren, zij de gewonnen tijd kunnen gebruiken om zichzelf geestelijk verder te ontwikkelen, meer bezig te zijn met het gezin en voor eigen ontspanning.
Tekst: Sacha van Vlaardingen
Foto 1: Stadsarchief Gemeente Zoetermeer, fotograaf: Koopmans, B.T. (Botine)
Foto 2: Stadsarchief Gemeente Zoetermeer, fotograaf: Jong, B. de (3)
Foto 3: Stadsarchief Gemeente Zoetermeer, fotograaf: Linthout, Foto
Bronnen
De canon van het onderwijs; auteur: Emma Los; uitgave: Uitgeverij Boom, Amsterdam, 2013
De geur van krijt, schoolgebouwen in Zoetermeer; auteurs: Ronald Grootveld, Botine Koopmans en Peter van Rooijen; uitgave: Historisch Genootschap Oud Soetermeer, Gemeente Zoetermeer, afdeling Cultuur en Onderwijs, Zoetermeer, 1997
https://nl.wikipedia.org/wiki/Franciscanessen_van_Oudenbosch
https://wierookwijwaterenworstenbrood.nl/ontdekken/verhalen/de-franciscanessen-van-oudenbosch
https://edepot.wur.nl/112
