In Hofstede Meerzigt aan de Voorweg was in de jaren tachtig het Nationaal Schoolmuseum gevestigd. Er was in het voorhuis een schoollokaal samengesteld met voorwerpen uit begin negentiende eeuw. Het museum vertelde het verhaal van de scholen in Nederland vanaf 1800 tot aan de Tweede Wereldoorlog.
Een deel van de collectie van het Nationaal Schoolmuseum was afkomstig van het Nederlandsch Schoolmuseum dat in 1877 tot stand was gekomen na een grote tentoonstelling in het Paleis voor Volksvlijt in Amsterdam. Dit Nederlandsch Schoolmuseum, dat ook in Amsterdam was gevestigd, sloot door geldgebrek in de jaren vijftig de deuren. De collectie van dit museum kwam vervolgens in handen van de Stichting Schooladviescentrum in Utrecht. Het andere deel van de collectie van het Nationaal Schoolmuseum was afkomstig van het Ministerie van Onderwijs en Wetenschappen en van particulieren.
In 1979 kwam de Nationale Historische Onderwijscollectie tot stand, na overleg tussen het Ministerie van Onderwijs en Wetenschappen, het Schooladviescentrum Utrecht en de gemeente Zoetermeer. Twee jaar later, op 19 maart 1981 werd de Nationale Historische Onderwijscollectie officieel geopend in Hofstede Meerzigt. De naam van deze organisatie zou datzelfde jaar veranderen in Nationaal Schoolmuseum.
Schoollokaal uit 1810
In het Voorhuis van de Hofstede bevond zich een schoollokaal zoals die er in 1810 uit zou hebben gezien. Met een aantal banken waar de leerlingen drie-aan-drie tegenover elkaar zaten. Met aan de wand houten schooltassen waarbij je aan de versieringen kon zien hoe rijk de ouders waren. In deze ‘tassen’ werden de boeken en griffels opgeborgen en ze hingen allemaal net iets te hoog voor de kinderen om er zomaar bij te kunnen komen. Alleen na toestemming van de meester mocht een leerling op een bankje gaan staan om iets uit een ‘tas’ te pakken.
Naast de boeken van de meester was de ‘pechvogel’ te vinden. Als in het lokaal een ongehoorzaam kind ver weg zat gooide de meester de ‘pechvogel’, gemaakt van stof en gevuld met zand, naar de leerling. Deze moest de ‘pechvogel’ netjes terugbrengen om daarna een straf te ondergaan. Een straf kon bijvoorbeeld bestaan uit het opzetten van ezelsoren of uit lijfstraffen met de roe of de plak. De invoering van de eerste schoolwetten aan het begin van de negentiende eeuw en een algeheel landelijk verbod zouden een einde maken aan deze lijfstraffen.
Het Nationaal Onderwijsmuseum
Begin jaren tachtig groeide de collectie van het museum, maar midden in de economische crisis van die jaren liepen de financiële middelen vanuit politiek Den Haag terug. Er werd nog overwogen om het museum te laten verhuizen naar Den Haag waar een aantal overheidspanden leegstonden. Uiteindelijk trok minister Deetman de stekker uit de financiering en moest het museum op zoek naar een nieuwe plek om zich te gaan vestigen. Het museum vond een nieuwe plek in de oude gemeentebibliotheek van Rotterdam waar het uiteindelijk van 1989 tot 2012 was gevestigd. De financiële crisis waar Nederland in 2008 door werd getroffen zorgde er voor dat de financiering van het museum voor een tweede keer in gevaar kwam. Deze keer was het de gemeente Rotterdam die stopte met de subsidiëring, waarna in de gemeente Dordrecht een nieuwe partner gevonden en het museum verhuisde naar een tijdelijke locatie in deze gemeente.
In juli 2015 ging het huidige Nationaal Onderwijsmuseum open in gebouw ‘De Holland van 1859’ in Dordrecht, geopend door minister van Onderwijs Cultuur en Wetenschap Jet Bussemaker. De collectie bestaat inmiddels uit 325.000 voorwerpen die allemaal iets vertellen over de geschiedenis van het Nederlandse onderwijs.
Tekst: Sacha van Vlaardingen
Foto: Voorweg nr. 119: voorgevel hofstede Meerzigt (1975-1990); Bron: Stadsarchief Zoetermeer; Fotograaf: Leepel, A.J.
Bronnen:
Digibron.nl, Lei, griffeldoos en Prinsens letterkast
17-03-1981; Trouw; ‘Nieuw museum ‘de oude school’
21-03-1981; Nederlands dagblad; ‘Onderwijs uit vroeger tijden in Zoetermeer
Periodiek van de Vereniging Vrienden van het Nationaal Onderwijsmuseum, Monument van een edel streven De voorgeschiedenis van het Nationaal Schoolmuseum. A.E.M. Jonker, 1989 nr. 4
ons-collectief-onderwijsgeheugen-staat-in-dordrecht.pdf (onderwijsmuseum.nl)
